Hogeschoolhoofddocent: Dr. Ir. Anke van Gorp(externe link), doet onderzoek op het gebied van ethiek en veiligheid. Anke heeft meegewerkt aan Europese projecten op het vlak van radicalisering en terrorisme bestrijding. Momenteel werkt Anke aan projecten die gaan over radicalisering en informatieveiligheid, maar ook onderzoeksethiek in praktijkgericht sociaal wetenschappelijk onderzoek.

Op 9 maart was zij één van de keynote sprekers op DYA Dag 2018. We zijn benieuwd naar de invulling van haar lezing en stelde haar alvast vijf vragen.

1. Waarom is ethiek belangrijk voor architecten?

Tijdens het ontwerpen van systemen worden voortdurend beslissingen genomen die ook een ethische kant hebben. Een eerste vraag is vaak of het aanpassen of toevoegen van ICT systemen in een organisatie een oplossing is voor een probleem of dat het enkel een oplossing lijkt. In veel gebouwen waar mensen op flexplekken werken zijn alle vergaderzalen, concentratiewerkplekken en belhokken continu gereserveerd terwijl ze soms wel leeg staan.

Nu kun je voorstellen om een systeem met pasjes in combinatie met het reserveringssysteem te maken. Dit levert dan allerlei privacyvragen op omdat dan precies gereconstrueerd kan worden wie wanneer waar incheckt voor hoe lang. Bovendien passen mensen hun gedrag aan dus als je een werknemer aanspreekt op het feit dat hij een vergaderzaal reservering had staan maar daar niet geweest is waardoor de gereserveerde vergaderzaal leeg stond dan zal de werknemer de volgende keer gewoon alleen in de vergaderzaal gaan zitten werken als zijn haar vergadering niet doorgaat.

Een ICT systeem of koppeling tussen verschillende bestaande systemen (bijv alle agenda’s met het ruimtereserveringssysteem) kan dit probleem niet oplossen en leidt wel tot allerlei privacyproblemen. Als een architect gevraagd wordt om na te denken over een systeem of over het geheel van de systemen om een probleem op te lossen dan moet dus eerst bekeken worden wat voor type probleem het is en of je dat wel kunt oplossen met een nieuw ICT systeem of koppelingen tussen systemen.

2. Wat moeten architecten weten van ethiek?

Architecten moeten ethische waarden leren herkennen en analyseren. Het zou ook goed zijn als ze leren vanuit verschillende gezichtspunten naar deze waarden te leren kijken. In de ethiek wordt dan vaak verwezen naar de hoofdstromingen in ethische theorie (gevolgenethiek, beginselethiek en deugdethiek), die een ethische vraag allemaal op een andere manier benaderen. Interoperability is een waarde en deze lijkt altijd goed en wordt zelden ter discussie gesteld.

Maar juist interoperability maakt het mogelijk dat data door systemen gaan “reizen” dit maakt dat het herstellen van fouten ontzettend lastig omdat soms helemaal niet meer te achterhalen is waar de data allemaal naar toe gegaan zijn. Dit is met name problematisch als het gaat om persoonsgegevens en iemand is ten onrechte aangemerkt als een risico op veiligheids- of financieel gebied. Dit wordt zo bijna onmogelijk of in ieder geval heel duur om te corrigeren.

3. Is het voor architecten wel mogelijk om rekening te houden met ethiek?

Ja en sterker nog als architecten niets van ethiek weten en ook niet de noodzaak ervan inzien dan maken ze toch keuzes die ethisch relevant zijn. Alleen al de vraag hoe je een organisatie of ICT architectuur wilt beoordelen, daar zitten al ethische aspecten aan. De criteria lijken misschien neutraal (effectiviteit, functionaliteit etc) maar zijn dat niet. Een architect maakt dus onoverkomelijk ethische beslissingen en kan het dan maar beter goed beredeneerd doen.

4. Als een bedrijf zich strikt aan de wet houdt, dan is dat toch voldoende input voor de architectuur als het gaat om goed of fout handelen? Welke toegevoegde waarde kan ethiekdan nog leveren?

Aan de wet voldoen is vaak een goede eerste stap maar zoals bij de vorige vraag uitgelegd zijn er onderwerpen die een ethische dimensie kennen waar helemaal geen wetgeving over bestaat. Bovendien is het de vraag of wetgeving ook altijd ethisch goed is, de nazi’s hadden erg veel aan de goede informatie architectuur in Nederland bij het vervolgen van Nederlandse Joodse burgers. Als wij nu systemen inrichten die onder onze huidige democratische rechtsstaat niet op een ethische slechte wijze gebruikt worden maar dit gebruik wel toelaten dan lijken we uit te sluiten dat we op een dag een heel ander type regering zouden kunnen hebben. De vraag is of dit terecht is.